De Liefkenshoektunnel is wat in de vergetelheid geraakt door de discussie rond het Oosterweeltracé. Maar het enig stukje van de Antwerpse Grote Ring dat ooit gebouwd werd, is nog altijd onderbenut, terwijl meer naar het stadscentrum de zaak vastloopt en er miljarden uitgegeven zullen worden voor een nieuwe Scheldetunnel.
Een onzinnige situatie volgens Paul Van den Bossche van Burgerplatform Liefkenshoek die ervoor pleit om de tol in de Liefkenshoektunnel te schrappen. De groep roept via een petitie de overheid op om te testen wat de impact kan zijn van het tolvrij maken van de Liefkenshoektunnel. (Link naar de petitie HIER)
“Pas dan zal het echt duidelijk zijn of een nieuwe Scheldetunnel nodig is. Die zal trouwens nog jaren op zich laten wachten. Bovendien moet het tolvrij maken gecombineerd worden met het sturen van het doorgaand vrachtverkeer naar de tunnel.” aldus Van den Bossche. Een studie door het Vlaams Verkeerscentrum uit 2009 op basis van simulaties concludeerde dat het tolvrij maken van de Liefkenshoektunnel tijdens de spits het verkeer in de Kennedytunnel wel vermindert, maar niet in die mate dat het fileprobleem oplost wordt. In de berekening werd geen bijkomende sturing voorzien van het vrachtverkeer naar Liefkenshoek.
De politieke meerderheid in het Vlaams deelparlement verwierp in 2011 nog een resolutie om de Liefkenshoektunnel tolvrij te maken. Sp.a veranderde vorig jaar van mening, een half jaar nadat de partij in de oppositie beland was. In 2013 legde het Vlaams Blok ook nog een gelijkaardige resolutie voor in de Commissie Mobiliteit. Ook toen stemde de meerderheid tegen, Groen onthield zich.
Door de onderbenuttiging van de Liefkenshoektunnel bleven ook de opbrengsten van de private uitbater beneden de verwachtingen. Maar de kleine lettertjes van de pps constructie bepaalden dat het risico toch bij de Vlaamse overheid lag. Die nam de eigenaar van de tunnel, de NV Tunnel Liefkenshoek tunnel, in 1995 over. Met in de balans ongeveer 200 miljoen schulden, gemaakt om de private eigenaars uit te betalen. Tunnel Liefkenshoek NV werd daarbij een dochter van BAM NV. Ook BAM staat volledig onder de controle van de Vlaamse overheid.
De Antwerpse mobiliteitsschepen en BAM-bestuurder Koen Kennis is sedert april 2015 bestuurder bij NV Tunnel Liefkenshoek. Als mobiliteitsschepen zal schepen Kennis volgend jaar een advies moeten uitbrengen over de bouwvergunning die BAM bestuurder Kennis aan zal vragen voor een nieuwe scheldetunnel op het BAM tracé. Vooralsnog zorgt het belangenconflict echter niet voor politieke- of mediatieke ophef.
De Vlaamse regering probeerde de constructie van de Oosterweelverbinding uit de boeken te houden – en zo de balans schuldenvrij te laten- door die onder te brengen bij de rekeningen van NV Tunnel Liefkenshoek. De Europese Commissie doorzag de boekhoudkundige truuk echter en stelde haar veto.
Maar de plannen om het Oosterweelproject in de Liefkenshoek NV onder te brengen zijn daarmee niet opgeborgen, wat meteen ook verklaart waarom vastgehouden wordt aan de tolheffing: minister Crevits (CD&V) stelde in 2011 dat het tolvrij maken van de tunnel onmogelijk was omdat dit tot een jaarlijks verlies van 40 miljoen € zou leiden, wat “de zelfstandigheid van de NV in gevaar zou brengen”.
De zelfstandigheid van Tunnel Liefkenshoek NV is een politieke fictie maar de 40 miljoen is wél reëel. Meer nog: alhoewel de Liefkenshoektunnel nog altijd onderbenut is gaat de trafiek toch in stijgende lijn; en dus ook de inkomsten. In 2015 was de omzet van de NV gestegen tot 58 miljoen €, van 44 miljoen in 2010. De trend zet zich verder met 8% meer verkeer in de eerste 5 maanden van 2016 dan het jaar voordien. De kaap van de 9 miljoen voertuigen wordt dit jaar misschien wel gehaald, tegenover 3,5 miljoen in 1996.
De 58 miljoen € aan inkomsten vertaalt zich boekhoudkundig echter in amper 4,5 miljoen winst, ondanks een uitbatingskost van 3 miljoen €. Wat blijkt: via verschillende mechanismen wordt de omzet doorgesluisd naar de aandeelhouder (Vlaamse overheid): zo is er de afbetaling tot 2024 van een lening aan BAM. Of het hier gaat over de schuld van begin jaren ’90 is op zijn minst onduidelijk. In een zitting van het Vlaams parlement in 1994 ging het over een tot 8,8 miljard frank (220 miljoen €) uit de hand gelopen bouwkost. Dat Tunnel Liefkenshoek NV in 2009, 20 jaar na de indienstname van de tunnel, 193 miljoen schuld uitstaan had bij haar moederbedrijf is dus verwonderlijk.
Wel zeker is dat Tunnel Liefkenshoek naast de aflossing ook nog eens 7% intrest betaalt op de resterende schuld, in 2015 goed voor 10 miljoen € intrest. Tenslotte is er een zogenaamde ‘retributie’ te betalen die 85% bedraagt van de bruto marge.
Via die retributie werd zo sedert 2009 al 122 miljoen doorgesluisd naar de Vlaamse begroting. De sedert 2010 betaalde intresten op de schuld zijn goed voor ongeveer 70 miljoen €. 
Kortom, van een miserieproject is de Liefkenshoektunnel, ondanks haar lage bezetting en het wanbeheer bij en na de opstart, ondertussen een melkkoe geworden die stilletjes jaarlijks tientallen miljoenen oplevert voor de Vlaamse overheid, onder andere voor de werking van BAM. Het is dus niet zozeer de kost van de Liefkenshoektunnel zelf maar vooral de voorbereidende studies en werken van het omstreden BAM tracé die nu met de Liefkenshoektol gefinancierd worden.
De tol mag dan wel een middel zijn om buitenlandse vrachtwagens te laten meebetalen aan onze verkeersinfrastructuur, vanuit mobiliteitsoogpunt houdt de Liefkenshoektol geen steek. De simulaties in de Milieu-Effectenrapportage van Oosterweel hadden al aangetoond dat een tolheffing aan de overbelaste Kennedytunnel de files wél vermindert. Naast politieke overwegingen is de inkapseling van het Oosterweelproject in de Tunnel Liefkenshoek NV de verklaring waarom de tol in Liefkenshoek bljft: Tunnel Liefkenshoek NV zal ook gebruikt worden om de finaciële pil van het omstreden project wat gemakkelijker door te sikken.
Links:
-Jaarverslag 2015 Tunnel Liefkenshoek NV: HIER
– Verkeer in de Liefkenshoektunnel
– Studie tolvrije Liefkenshoektunnel door VVS, 2009
Nooit zo vlot op de ring gereden als tijdens de werken enkele jaren geleden . Toen moest al het vrachtverkeer via Liefkenshoektunnel. Nog een testperiode kan dit misschien aantonen.