In 2011 werd de wetgeving die toelaat om bepaalde overtredingen te regelen door middel van een schikking in plaats van met een rechtszaak uitgebreid tot wat de ‘Afkoopwet’ genoemd wordt. De wet wordt vooral gebruikt om fraudeurs hun straf te laten afkopen.
Justitiewatcher en vrederechter op rust Jan Nolf nam twee onlangs verschenen rapporten over de Afkoopwet door en zag dat het niet goed was.
Jan Nolf: “Veel politici vergelijken de Afkoopwet met de minnelijke schikkingen die getroffen worden voor kleine verkeersovertredingen. Al sedert de jaren 30 bestaat er wetgeving die minnelijke schikkingen regelt en met de tijd werden er meer en meer minnelijke schikkingen getroffen. Maar in 2011 kwam er met de ‘Afkoopwet’ plots een vrij dramatische wijziging in de rechtspraak: die wet laat in principe minnelijke schikkingen toe voor álle misdrijven die tot 20 jaar opsluiting kunnen leiden. Het gaat hier dus niet om verkeerd parkeren of andere pekelzonden maar over zware misdrijven die afgekocht kunnen worden en op geen enkel strafregister komen, terwijl verkeersovertredingen die via een minnelijke schikking geregeld worden wél tijdelijk op een strafblad komen.”
“Nadat die wet gestemd was, heeft het Parket Generaal in 2012 dan toch een selectie gemaakt van wat in aanmerking komt voor een minnelijke schikking. Zwaar fysiek geweld staat niet op de lijst maar omkoping wel, valsheid in geschrifte ook. Zo heeft de ‘Koning van de Verkeersborden’ (Glen Janssens, nvdr) onlangs zijn proces wegens omkoping in Mechelen afgekocht.
Je kan dus mensen eerst omkopen en daarna betalen om je strafregister blank te houden. Dat staat toch helemaal haaks op het elementair rechtsgevoel. Het gaat over zeer zware misdrijven. Wat moet de gewone burger daar van denken? Dat is de basis van mijn kritiek.
In het rapport dat ik doornam zie je hoe de wet in de praktijk toegepast wordt en dat bleek nog erger dan ik me had voorgesteld.”
RC: Over welk rapport gaat het?
Jan Nolf: “Het Rekenhof heeft een rapport gemaakt over de toepassing van de afkoopwet door de Fiscus. Daar werden willekeur en gebrek aan transparantie vastgesteld. En verder ook dat de Fiscus geen regels en afspraken wil en alles geval per geval wil beoordelen. Dit rapport is publiek en geeft een klare diagnose.”
“Justitie noemt haar rapport over de Afkoopwet een ‘Evaluatierapport’, maar een evaluatierapport gebeurt toch door buitenstaanders. Hier wordt aan het parket zélf gevraagd om haar toepassing van de wet te evalueren.”
“En dan is er ook het rapport door justitie dat destijds besteld werd door de vorige minister van justitie, Annemie Turtelboom, bij het College van Procureurs Generaal. De PGs hebben een expertisenetwerk dat aan wetenschappelijk onderzoek doet en adviezen geeft. Dat rapport werd vorig jaar juist het aantreden van de regering gefinaliseerd. De opstellers noemen het een ‘Evaluatierapport’, maar een evaluatierapport gebeurt toch door buitenstaanders. Hier wordt aan het parket zélf gevraagd om haar toepassing van de wet te evalueren. Het is al eigenaardig dat zoiets gevraagd wordt. Het College van Procureurs Generaal eindigt het rapport met een besluit van tien bladzijden van het rapport van 140 bladzijden. Huidig minister van Justitie Koen Geens heeft dat besluit op de eerste vergadering van de Commissie Justitie als primeur gebracht. Stefaan Van Hecke van Groen vroeg om het rapport on line te plaatsen wegens de maatschappelijke relevantie. 90% van de bevolking is tegen de wetgeving, 3% ervoor. Maar Geens zei dat wie meer wilde weten zich moest wenden tot het College van PGs en we hebben het dus niet on-line zien verschijnen. Ik heb me toen gewend tot het College dat voorgezeten werd door (de omstreden, nvdr) Yves Liégeois, maar mijn verzoek om het rapport in te zien werd afgewezen met het argument dat het ‘niet lijkt te beantwoorden aan de vooropgestelde doeleinden en voorwaarden’ .
“Minister van Justitie Koen Geens heeft het ‘Evaluatierapport’ van de Afkoopwet op de eerste vergadering van de Commissie Justitie als primeur gebracht maar gaf het rapport niet vrij. Wie meer wilde weten zich moest maar wenden tot het College van PGs en die weigert”
Op mijn vraag wat de criteria dan wel zijn om inzage te krijgen, heb ik daarna geen antwoord meer gekregen. Via een goede zeewind heb ik het rapport dan toch ontvangen en toen bleek dat de conclusie van het Rekenhof te bevestigen, en dat de toepassing van de wet volledig chaotisch was. Bovendien wordt de lijst van het Parket Generaal van 2012 niet altijd gevolgd. Zo werd een winkeldiefstal met licht geweld in Gent wel vervolgd, terwijl voor gevallen van huisjesmelkerij dat niet op de lijst van het Parket Generaal voorkomt (en dus zou moeten vervolgd worden) met toelating van het Parket Generaal in Antwerpen al in heel wat gevallen een schikking getroffen werd.”
“Zo zie je dat men de kleine crimineel gaat vervolgen maar dat men het wel ziet zitten om de Afkoopwet toe te passen als het iets ingewikkelder wordt en de beklaagde met een pak papier en god-weet-welke argumenten afkomt. Dat lijkt op defaitisme van het parket.”
RC: U geeft dus aan dat er een probleem is met de interpretatie en toepassing van de wet. Maar die wet is er gekomen en gestemd door de Politieke macht, niet door de Rechterlijke macht. De bedoeling was toch gewoon om niet de kleine criminaliteit maar de (zware) witte boordcriminaliteit op die manier te regelen. U hebt het terecht over de problemen langs de Rechterlijke kant maar zit het probleem niet vooral langs de Wetgevende kant?
Jan Nolf: “Bij de eerste besprekingen van de wet en bijvoorbeeld de eerste voorstellen van toenmalig staatssecretaris Carl De Vlies van CD&V werd uitdrukkelijk gezegd dat de minnelijke schikking bedoeld zou zijn voor de kleine gevallen om zo mankracht vrij te maken voor de grote zaken.
RC: Wij hadden toch begrepen dat het argument (om de Afkoopwet in te voeren) vooral was dat dat de enige manier was om voor bepaalde zaken nog iets binnen te halen. Omdat er zaken zijn die al decennia bezig zijn en dat met de Afkoopwet de gemeenschap/de staat toch nog iets kan recupereren.
Jan Nolf: Dat is de recente argumentatie maar in 2009 was argumentatie anders en ging men capaciteit vrijmaken om de grote fraudeurs aan te pakken door de vele kleine zaakjes met een afkoopwet op te lossen. En daar was een wijde politieke consensus over. Maar dan is er een evolutie geweest… Ik lees voor uit een artikel dat het Parket zelf gepubliceerd heeft:
‘Het huidig ontwerp is het resultaat van veelvuldig overleg dat in Antwerpen heeft plaatsgevonden tussen leden van het Openbaar Ministerie, vertegenwoordigers van Antwerp World Diamond Center, het VBO en de academische wereld in de persoon van professor advocaat Raf Verstraeten en Alex Haelterman‘ , advocaten van de diamantsector.
Er komt dus een focus op de grote zaken en dat was juist níet de bedoeling. En dan zie je nu dat de wet in de praktijk hoofdzakelijk toegepast wordt op grote fiscale misdrijven, niet op de kleintjes. Dat is ook altijd de kritiek geweest van professor Maus.”
RC: Advocaat Maus zeggen we hier soms. Karel Anthonissen van de BBI wees er onlangs in Knack op dat ook minister Geens een achtergrond heeft als advocaat in fraudezaken. Er is dus een vermenging van belangen.
Jan Nolf: “Iedereen heeft natuurlijk een verleden, voor mij is dat niet echt het punt. Maar je ziet dat er een heel selectieve inspiratie is geweest voor die wetgeving en dan spreek ik nog niet over haast waarmee de wet tot stand gekomen is en waarmee hij gerepareerd is, zoals vandaag door Le Vif en gisteren door le Monde onthuld. De wet was rap ineengeflanst en was niet toepasselijk voor valsheid in geschrifte, wat bijzonder ambetant was aangezien grote fraudezaken ook kwesties zijn die over valse stukken in de boekdhouding gaan. En dan heeft men op 11 juli 2011 snelsnel een ‘reparatiewet’ gestemd. In Frankrijk is al maanden een groot onderzoek aan de gang die de band onderzoekt met de druk door toenmalig president Nicolas Sarkozy in de omkoopzaak Chodiev waarin een deal is gemaakt tussen fiscus en Chodiev.”
RC: Is de afkoopwet eigenlijk wel grondwettelijk?
Jan Nolf: Het Grondwettelijk Hof bekijkt dat binnenkort omdat de Gentse advocaat Joris Van Cauter de zaak heeft aangekaart omdat in het kader van een strafvervolging zijn client geen gebruik kon maken van de Afkoopwet en hij vond dat discriminerend. Het KI is akkoord gegaan om de zaak voor te leggen aan het Grondwettelijk Hof.”
RC: Het lijkt ons eigenaardig dat dat nog niet eerder gebeurd is. Wetten worden niet automatisch getoetst op hun grondwettelijkheid?
Jan Nolf: “Neen, dat gebeurt niet automatisch, daar moet een verzoek voor zijn. Er werden al verzoeken ingediend in verband met de afkoopwet maar die werden die zijn om procedureredenen gestrand.
De grondwet voorziet een gelijkheid van alle Belgen voor de fiscale wetgeving. We kunnen daar wat smalend over doen maar in principe bestaat dat dus en meester Van Cauteren heeft een breekijzer gevonden om de toegang tot het grondwettelijk hof gevonden.”
“Maar los van het besluit van het Grondwettelijk Hof is nu dus gebleken dat de toepassing van de Afkoopwet op een chaotische manier gebeurt en dat parketmagistraten zich daarbij zich voor rechter nemen. Het rapport geeft weer hoe de wet tot stand komt. Zo staat bijvoorbeeld in het rapport te lezen dat een parketmagistraat het volgende zegt:
‘Er wordt een woord gelost en misschien zeg je van ‘Och, misschien ben ik daar wel voor‘. En dan groei je via informele contacten naar een akkoord toe. Advocaten springen eens binnen om even te polsen en dan wordt er in vertrouwelijkheid wel meer gezegd dan als hun cliënt erbij is.’
Aan de hand van wat ik hier citeer kan je een nieuwe serie van De Ridder opstarten.”
RC: Maar opnieuw: als een dergelijke wet gestemd wordt en dit systeem toegelaten wordt is het dan niet te verwachten dat dit soort zaken gebeuren langs de juridische kant?
Jan Nolf: “Omdat het chaotische wetgeving is die op zijn minst lijkt te discrimineren. De onafhankelijke rol van de rechter wordt hier helemaal buitenspel gezet. De Antwerpse onderzoeksrechter Van Cauwenberghe heeft samen met anderen in april 2011 nog een open brief gestuurd om dat niet te doen. In het rapport staat ook te lezen dat er nog altijd een kleine strijd aan de gang is tussen Parket en onderzoeksrechters over hoe de wetgeving moet toegepast worden.”
“Het verschil tussen de Amerikaanse wetgeving en onze Afkoopwet is dat daar een onpartijdige rechter in openbare zitting oordeelt of dat akkoord tussen Pakket en Dader ‘fair and balanced’ is.”
Ten tweede moet het (gebruik van de Afkoopwet, nvdr) opgenomen worden in het strafblad, dat heeft minister Geens nu ook bevestigd. Anders is dat helemaal een onrechtvaardig kadeau.”
“Maar het derde probleem is de politiek blijkbaar niet van plan om op te lossen: we hebben een wetgeving uitgedokterd die uniek is in de wereld. ‘Plea bargaining’ bestaat al lang in de VSA. Denk maar aan de megaboete die BNP Paribas vorig jaar betaalde. Het verschil tussen de Amerikaanse wetgeving en onze Afkoopwet is dat in de VSA een onpartijdige rechter in openbare zitting oordeelt of dat akkoord tussen Pakket en Dader ‘fair and balanced’ is. En dat is iets dat wij ook vragen als legitimiteitstoets hier. Dat een rechter niet, zoals nu het geval is, een paar pro forma checks doet maar dat een onpartijdige rechter oordeelt of de boete op legitieme wijze de gevangenisstraf vervangt en redelijk is. ”
Noot:
De door Jan Nolf voorgestelde onafhankelijke toets mag de mistoestanden en chaos wel inperken, het Amerikaans voorbeeld toont aan dat ze het discriminerend karakter van afkoopwetten niet ongedaan maakt: de afgelopen jaren betaalden ook de Amerikaanse banken (vb. Bank of A, Morgan Stanley, JP Morgan) miljarden dollars aan boetes voor hun inbreuken op de wetgeving die mee aan de basis lag van de wereldwijde financiele crisis. Geen enkele van de verantwoordelijken verdween echter achter de tralies, een schril contrast met de aanpak van de klokkenluiders Jeffrey Stirling, John Kiriakou, Chelsey Manning, Assange en Snowden. Het gevolg is dat de door de ‘onafhankelijke’ rechters als ‘fair’ bestempelde deals niet als dusdanig ervaren worden.
Bovendien zijn ze ook niet ‘balanced’ want niet effectief: het ontradend effect van de boetes is beperkt en zelfs de aandeelhouders zien de betaalde miljarden eerder als een businessrisico dan als een straf voor gedrag dat in de toekomst niet voor herhaling vatbaar is. Zo steeg de bonus van JPM CEO Jamie Dimon ná de boete van 23 miljard met 70%. En hij was niet de enige…
Links:
– Afkoopwet: Art 216bis
– Opiniestuk Jan Nolf in Knack HIER of HIER
– Website Jan Nolf, justwatch.be
– Persbericht en Rapport van het Rekenhof over de Afkoopwet
